Leila Akkari, Marvin Tanenbaum, Rik Peels, Jenneke van der Wal, Yoeri van de Burgt, Nathalie Katsonis, Janna Cousijn en Freek van Ede zijn de winnaars van de Ammodo Science Award for fundamental research 2025. De laureaten ontvangen ieder een geldbedrag van 350.000 euro. Dit stelt de onderzoekers in staat om de komende jaren ongebonden wetenschappelijk onderzoek te doen naar fundamentele vraagstukken in hun vakgebied.
De Ammodo Science Award for fundamental research wordt elke twee jaar uitgereikt aan acht wetenschappers verdeeld over de vier wetenschapsdomeinen Biomedical Sciences, Humanities, Natural Sciences en Social Sciences.
De laureaten van 2025 zijn:
Biomedical Sciences
Leila Akkari
Senior onderzoeker bij het Oncode Instituut en universitair hoofddocent Kankerimmunologie aan het Nederlands Kanker Instituut
Verraderlijke immuuncellen
Akkari (1983) heeft een fundamenteel nieuwe kijk ontwikkeld op hoe tumoren zich ontwikkelen. Ze ontdekte een cruciale zwakke plek in de strijd tegen kanker: immuuncellen die door tumoren worden 'omgekocht' om ze te helpen groeien in plaats van te bestrijden. Met geavanceerde technieken bewees ze hoe specifieke immuuncellen in hersentumoren kankercellen voeden met hergebruikt zenuwcelmateriaal. Deze doorbraak in het begrijpen van tumor-immuuncel interactie opent nieuwe wegen voor de behandeling van hersentumoren en leverkanker.
Marvin Tanenbaum
Groepsleider bij het Hubrecht Instituut en Oncode Instituut, en hoogleraar Genexpressiedynamiek aan de TU Delft
Genetische processen live in beeld
Tanenbaum (1980) heeft een baanbrekende techniek ontwikkeld die individuele dynamische biomoleculen in levende cellen zichtbaar maakt. Zijn revolutionaire 'SunTag'-technologie, die individuele moleculen met fluorescerende eiwitten markeert, wordt inmiddels door vele laboratoria wereldwijd gebruikt. Deze methode onthulde onder meer dat meeste genen verschillende eiwitvarianten kunnen produceren, iets wat men lange tijd voor onmogelijk hield. Recent ontwikkelde hij ook de VIRIM-technologie, waarmee voor het eerst kon worden gefilmd hoe een virus een cel binnendringt – een doorbraak die decennialange vraagstukken over virusinfecties helpt op te lossen.
Humanities
Rik Peels
Hoogleraar Analytische en Interdisciplinaire Godsdienstfilosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam
De logica van extremisme
Peels (1983) ontwikkelde een vernieuwend theoretisch kader dat verklaart hoe ogenschijnlijk rationele mensen tot extreme standpunten kunnen komen. Aan de hand van het concept niet-ideale rationaliteit laat hij zien dat complotdenkers niet per definitie onredelijk zijn maar juist volgens een eigen logica redeneren. Beperkte toegang tot informatie en bewuste afwijzing van bepaalde bronnen kunnen uiteindelijk leiden tot radicalisering. Door aan te tonen dat complotdenken, religieus fundamentalisme en terrorisme verschillende uitingen zijn van eenzelfde radicaliseringsproces, heeft hij een geheel nieuwe kijk op extremisme geïntroduceerd die cruciaal is voor effectievere preventie.
Jenneke van der Wal
Universitair hoofddocent Afrikaanse Taalkunde aan de Universiteit Leiden
Afrikaanse talen als venster op de menselijke geest
Van der Wal (1981) doet fundamenteel onderzoek naar hoe Afrikaanse talen informatie overbrengen en wat dat ons vertelt over hoe mensen denken en communiceren. Ze pioniert met virtual reality in taalkundig veldwerk en werkt samen met Afrikaanse onderzoekers. Ze ontdekte dat het uitdrukken van nieuwe of verrassende informatie veel dieper in de grammatica verankerd kan zijn dan eerder gedacht. Haar onderzoek is daarmee een correctie op bestaande, eurocentrische modellen van taal, en leidt tot een vollediger begrip van het menselijk taalvermogen. Daarnaast toonde ze in teamverband aan dat onze hersenen, ongeacht welke taal we spreken, belangrijke informatie op dezelfde manier verwerken.
Natural Sciences
Yoeri van de Burgt
Universitair hoofddocent Microsystemen aan de Technische Universiteit Eindhoven
Computers die werken als hersenen
AI is berucht om zijn gigantische energieverbruik. Van de Burgt (1986) heeft een fundamentele doorbraak bereikt in energiezuinige kunstmatige intelligentie met de ontwikkeling van een organisch systeem genaamd ‘elektrochemisch random-access memory’ (ECRAM). Dit computergeheugen bootst de verbindingen tussen hersencellen na waardoor het informatie kan verwerken met een energieverbruik dat honderden keren efficiënter is dan gewone computers. Deze revolutionaire technologie maakt een geheel nieuwe generatie energiezuinige en biocompatibele computers mogelijk.
Nathalie Katsonis
Hoogleraar Actieve Moleculaire Systemen aan de Rijksuniversiteit Groningen
Het dirigeren van een moleculair orkest
Katsonis (1978) heeft een geheel nieuw onderzoeksveld geopend met haar werk aan 'moleculaire machines'. Ze slaagde erin om minuscule moleculen gecoördineerd te laten samenwerken, wat resulteerde in materialen met ongekende eigenschappen: ze kunnen pulseren, oprollen, verstijven en zelfs exploderen. Deze doorbraak vormt een fundamenteel nieuwe benadering in de materiaalkunde: in plaats van statische materialen die onvermijdelijk verouderen, creëert Katsonis materialen die zich blijven aanpassen aan veranderingen in hun omgeving. Haar ontdekkingen maken de weg vrij voor de ontwikkeling van adaptieve materialen met talloze mogelijke toepassingen in de toekomst.
Social Sciences
Janna Cousijn
Universitair hoofddocent Klinische Psychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam
De veerkracht van het verslaafde brein
Cousijn (1983) verandert de koers van het verslavingsonderzoek door niet te focussen op de schadelijke effecten van cannabisgebruik, maar op het herstelvermogen van het jongerenbrein. Haar onderzoek naar 'sociale plasticiteit' – het vermogen van het brein om zich aan te passen aan de sociale omgeving – verklaart waarom veel jongeren die cannabis gebruiken, zonder behandeling kunnen stoppen zodra ze zich in een omgeving zonder drugs bevinden. Ze toonde aan dat de sterke beïnvloedbaarheid van adolescenten, die vaak als risicofactor wordt gezien, ook als kracht kan werken. Dit invloedrijke inzicht draagt bij aan effectievere verslavingszorg die de natuurlijke veerkracht van het brein benut.
Freek van Ede
Universitair hoofddocent Cognitieve Neurowetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam
Kleine oogbewegingen, grote inzichten
Van Ede (1985) ontdekte dat minuscule, onbewuste oogbewegingen – microsaccades – een betrouwbaar signaal afgeven van hoe ons brein zich focust op informatie in het werkgeheugen. Deze doorbraak maakt het mogelijk om zeer precies te meten hoe cognitieve processen zich ontvouwen in de tijd, zelfs bij bewegende proefpersonen. Dit biedt nieuwe inzichten in hoe ons brein dynamisch informatie verwerkt in het dagelijks leven. Van Ede ontdekte zo dat visuele cognitie fundamenteel actiegericht is: we nemen niet zomaar waar, maar we nemen waar om te handelen.
‘Elk jaar is het spannend en verrassend om te zien welke wetenschappers onze adviescommissies voordragen voor de Ammodo Science Awards,’ aldus Juliette de Wijkerslooth, algemeen directeur van Ammodo. ‘Het innovatieve onderzoek van de laureaten van dit jaar is weer bijzonder inspirerend – allemaal dragen ze op hun eigen manier bij aan onze collectieve kennis.’
Gepubliceerd op 15 april 2025.
Foto's: Florian Braakman.
